اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری

اطلاع رسانی

جنگل هاي استان

جنگل هاي استان از معادل 328 هزار هکتار جنگل های طبیعی این مساحت معادل حدود 20 درصد مساحت استان ، 5.78 درصد جنگل نظر جغرافيايي در رديف جنگل هاي حوزه رويشي زاگرس ( جنگل هاي غرب و جنوب غرب كشور ) محسوب مي شوند . مساحت جنگل هاي ناحيه رويشي زاگرس در حدود 5 ميليون هكتار و سطح جنگلهاي استان معادل 78/5 درصد مي باشد.

اين جنگل ها با وسعتي هاي زاگرس و 2.5 درصد مساحت جنگل هاي كشور به صورت نواري به طول 212 كيلومتر و عرض 3 تا 45 كيلومتر، از شمال غربي استان در منطقه بازفت ( شهرستان كوهرنگ ) شروع و به سمت جنوب غربي و جنوب امتداد يافته و به ارتفاعات فلارد ( شهرستان لردگان ) ختم مي شوند . پراكنش اين جنگل ها در حوزه استحفاظي 6 شهرستان كوهرنگ ، اردل ، كيار ، لردگان، خانمیرزا و بروجن و در 5 حوزه آبخيز رودخانه هاي بازفت، ونك، منج، خرسان و كارون گسترش دارد . 98 درصد پوشش عمده جنگلي را در اين مناطق بلوط غرب تشكيل مي دهد .

جدول مقايسه اي جنگل هاي استان با شاخص هاي كشوري

سطح كل

وسعت

(ha )

نسبت سطح جنگل به سطح كل

جمعيت

(نفر)

درصد

سطح جنگل

(h )

درصد

سهم سرانه جنگل (هكتار)

كشور

164,819,500

7.5

70,000,000

12360000

استان

1,643,234

850,000

328000

مقايسه مساحت جنگل هاي كشور

رديف	شرح	مساحت
1	جنگلهای هیرکانی البرز شمالی	1.91 ميليون هكتار
2	جنگلهای بنه و بادام استانهای ايرانی و تورانی	1.5 میلیون هکتار
3	جنگلهای بنه و بادام مناطق گرمسیری	1.34 میلیون هکتار
4	جنگلهای سرو کوهی	1/1 میلیون هکتار
5	جنگلهای بیابانی تاغ و گز	0.5 میلیون هکتار
6	جنگلهای ارسباران	0.16 میلیون هکتار
7	جنگلهای بلوط زاگرس و ساير جنگلهای مجاور	5.05 میلیون هکتار
8	جنگلهای کهور و آکاسیا و گونه های گرمسیری	0.8 میلیون هکتار
جمع كل		12.36 ميليون هكتار

جنگل های رویشی استان

نام منطقه	نواحي عمده جنگلي
بازفت	( بازفت بالا و بازفت پایین )تلخه دان ، گله سگاه ، كچوز ، چهك،پهنوس،مورز ،دهناش
اردل	ديناران ، شياسي ، شليل ، گندمكار ، سرخون
کیا ر	دو پلان ،مشایخ،دورک ، هلن و سبزکوه
لردگان	منج ، بيدله ، بارز ، برد كارخانه ، شوارز
فلارد	پروز ، منارجان ، دم آب ،پشتکوه فلارد
دوراهان	گرد بيشه ، شمس آباد ، سر پير
خانمیرزا	صالحات، ارمند ،چاهگاه

از لحاظ فرم رويشي عمده جنگل ها به صورت شاخه زاد و در برخي نقاط شاخه دانه زاد و در مساحت هاي محدود نيز فرم دانه زاد وجود دارد . ميانگين حجم و رويش ساليانه (ميزان متر مكعب چوب توليد شده در هكتار در هر سال ) جنگل ها بين 0.25 تا 0.5 متر مكعب و ميانگين حجم سرپا (ميزان متر مكعب چوب موجود ) بين 15 تا 25 متر مكعب در هكتار مي باشد . سهم سرانه جنگل در استان 0.4 و در كشور 0.2 و در دنيا 0.8 هكتار برآورد گرديده است .

جدول وضعيت پتانسيل و موجود جنگل هاي استان

شرح	وضعیت موجود (میانگین )
ارتفاع درختان (متر)	8-5
تراكم درختان (اصله در هكتار )	928
نسبت پوشش درختي (درصد)	65-5
حجم درختان (متر مكعب در هكتار)	16
خاك	رسی لومی-لومی شنی ورسی
اشكوبه هاي جنگل	درخت- درختچه و بوته ای
تنوع گونه هاي چوبي در هر جامعه	متوسط
ميزان رويش ساليانه درختان در هكتار	0.5متر مکعب

هر چند كه در وضعيت كنوني نيز همچنان مناطقي يافت مي گردد كه در سطوح كوچك از حجم سرپاي بالايي برخوردارند ( نظير توده دانه زاد گردنه چهارطاق لردگان با موجودي سرپاي حدود 90 سيلو در هكتار و 87 سيلو در هكتار در جنگل هاي بازفت ) اما مقايسه ميانگين حجم سرپاي درخت در وضعيت موجود جنگل هاي استان با پتانسيل توليد آن حاكي از تخريب شديد اين جنگل ها طي دهه هاي گذشته مي باشد . ميانگين موجودي فعلي به مراتب پايين تر از پتانسيل توليدي جنگل ها است .

رديف	نام طبقه پوشش گياهي	مساحت (ha )	درصد به سطح كل جنگل ها	درصد به سطح استان
1	جنگل انبوه ( تاج پوشش درختي و درختچه اي بيش از 50 درصد	11500	3.73	0.76
2	جنگل نيمه انبوه ( تاج پوشش درختي و درختچه اي 50- 25 درصد	104000	31.3	6.4
3	جنگل تنك ( تاج پوشش درختي و درختچه اي 25- 5 درصد )	211600	64.72	13.25
4	بيشه زار و درختچه زار	800	0.23	0.05
5	جنگل هاي دست كاشت ( مناطق جنگل كاري و نهالستان ها )	90	0.02	0.01
سطح استان		328000	100	20

وضعيت جنگل هاي استان به تفكيك شهرستان

رديف	شهرستان	مساحت (هكتار)
1	بروجن	8300
2	لردگان	121000
3	كوهرنگ	78000
4	اردل	57000
5	خانمیرزا	36200
6	کیار	27500
جمع كل		328,000

گونه‌هاي درختي و درختچه اي موجود

تنوع عوامل اكولوژيكي در استان از جمله عوامل آب و هوايي ، خاكي و ژئومورفولوژيكي و همچنين عوامل فيزيوگرافيك موجب شده كه پوشش گياهي از تنوع خاصي برخوردار باشد . به طوري كه در كل استان در حدود 19 جامعه جنگلي با 63 گونه درخت و درختچه اي در اين جنگل ها شناسايي شده اند در منطقه تبرک بازفت بلوط غرب اصلي ترين گونه به همراه گونه هاي زبان گنجشک ، بنه ، ارس ، بادام ، ارژن ، نارون ، افرا ، كيكم ، زالزالك ، داغداغان ، گلابي وحشي ، پلاخور ، دافنه ، مورد و ... ساير جوامع جنگل هاي موجود استان را تشكيل مي دهند . در جدول شماره ليست مهمترين درختان، درختچه‌ها آورده شده است .

وضعيت تهديد براساس IUCN	موارد استفاده			فرم رويشي		سن ديرزيستي	خانواده	نام فارسي	نام علمي گونه
وضعيت تهديد براساس IUCN	برگ	چوب	ميوه	درختچه	درخت	سن ديرزيستي	خانواده	نام فارسي	نام علمي گونه
Vulnerable			*	*		40-30	Rosaceae	ارژن	Amygdalus orientalis
Vulnerable				*		-	Tymelaceae	دافنه	Daphne sp
Vulnerable					*	-	Oleaceae	زبان گنجشك	Fraxinus rotundifolia
Vulnerable			*	*		-	Rosaceae	راناس	Cerasus microcarpa
Vulnerable				*		-	Caprifoliaceae	شن	nummularifolia
Vulnerable					*	100-80	Aceraceae	كيكم	Acer monspessulanum
Endangered			*		*	-	Anacardiaceae	بنه	Pistacia atlantica var mutica
Vulnerable				×		-	Salicaceae	بيد	Salix spp
Endangered			×		×	-	Anacardiaceae	كلخنگ	Pistacia khinjuk
Vulnerable	*	×	×		*	140-120	Fagaceae	بلوط ايراني	Quercus brantii
Vulnerable				×		-	Tamraricaceae	گز	Tamarix spp
Vulnerable			*	*		-	Rosaceae	زالزالك	Crategus aronia
Vulnerable			*	*			Rhamnaceae	تنگرس	Rhamnus sp
Vulnerable	*			*		-	Myrtaceae	مورد	Myrtus communis
Vulnerable				*			Rosaceae	بادامك	Amygdalus scoparia
Vulnerable				*			Rosaceae	بادام كوهي	Amygdalus lycioides
Vulnerable		*			*		Plantaceaea	چنار	Platanus sp
Vulnerable			*		*		Moraceae	انجير	Ficus sp
Vulnerable			*		*		Rosaceae	گلابي	Pyrus glabra
Vulnerable				*			Rosaceae	ارژن	Amygdalus kotschyi

ارس (Juniperus polycarpos ) : ارس در برخي مناطق استان نظير چهار طاق اردل ، دوراهان لردگان بعضاً در وسعتي قابل ملاحظه و در اشكوبي بالاتر از بلوط و ديگر گونه هاي پهن برگ غالباً بر روي دامنه هاي پر شيب و صخره اي مستقر است . اين گونه گاهي به داخل توده هاي پهن برگ نفوذ نموده و تركيب سوزني برگ – پهن برگ تشكيل مي دهد . در اين حالت تا ارتفاع 2000 متر پايين مي آيد . تك پايه هاي اين گونه در داخل توده بلوط تا ارتفاع 1700 متر از سطح دريا مشاهده گرديده است مانند بازفت پايين ، در حوضه آبخيز رودخانه بازفت و جنگل هاي حوضه آبخيز رودخانه لردگان در مسير آلوني به لردگان) . به هر صورت ، بالاترين حد رويشي ، از نظر ارتفاع از سطح دريا ، در استان متعلق به گونه ارس است .

ساختار عمودي جنگل هاي استان :

ساختار عمودي جنگل هاي استان ، بر اثر تخريب وسيع و ممتد جنگل ها ، به صور مختلف و به ويژه تبديل جنگل هاي دانه زاد به توده هاي شاخه زاد و يا شاخه و دانه زاد دستخوش تحول قابل ملاحظه اي گرديده است .

توده هاي جنگلي شاخه زاد : اين توده هاي جنگلي ، به طور كلي داراي ساختار عمودي يك اشكوبه اند كه جست هاي شاخه زاد بلوط ، در قالب جست گروه ها ، اين اشكوب را پديد مي آورند . اين توده ها ، اكثراً در سطح خود متشكل از تيپ خالص بلوط بوده و تنوع گونه اي در آن به دليل قدرت شگرف جست دهي و تجديد حيات غير جنسي بلوط و ناتواني ساير گونه ها در رقابت با گونه هاي جنس بلوط بسيار اندك است .

ارتغاع متوسط توده هاي شاخه زاد از توده هاي دانه زاد كمتر و ميزان تاج پوشش و سايه گستري توده هاي شاخه زاد نيز محدودتر است . از طرفي توده هاي شاخه زاد حداكثر استفاده از مواد معدني خاك مي نمايند و در نتيجه موجب كاهش شديد حاصلخيزي خاك مي شوند . تابش مستقيم اشعه خورشيد بر بستر رويشگاه ، موجب افزايش تبخير از لايه سطحي خاك شده و در نتيجه مقاومت نونهال ها را در نخستين سال رويش به هنگام مواجهه با فصل خشك سال كاهش مي هد .

توده هاي جنگلي شاخه و دانه زاد : اين توده ها عموماً ساختار عمودي دو اشكوبه دارند . اشكوب فوقاني عناصر دانه زاد بلوط و اشكوب زيرين را عناصر شاخه زاد بلوط تشكيل مي دهند . در برخي مناطق كه كمتر تخريب شده اند گونه هايي نظير كيكم ، زالزالك ، گلابي ، بنه و پلاخور در اشكوب زيرين خود نمايي مي كنند .

در تيپ بلوط – بادامك كه در جنگل هاي استان وسعت قابل ملاحظه اي دارد ، ساختار عمودي توده ها دو اشكوبه است كه اشكوب بالا را بلوط و اشكوب زيرين را بادامك تشكيل مي دهد . مانند جنگل هاي بادامستان و گرگر و سرقلعه در نيمرخ جنوبي حوضه آبخيز خرسان

توده هاي جنگلي دانه زاد : اين توده ها ، در جنگل هاي استان ، از وسعت قابل ملاحظه اي برخوردار نمي باشند . توده هاي دانه زاد عمدتاً در ارتفاعات فوقاني و مناطق دور افتاده از روستاها و آبادي هاي جنگلي واقع شده و فقط در موارد معدودي در حواشي روستاها و مناطق جلگه اي قرار دارد نظير جنگل هاي واقع در قلعه مدرسه لردگان . توده هاي دانه زادي كه در ارتفاعات پايين و يا عرصه هاي كم شيب حواشي روستاها واقعند عموماً يك اشكوبه و خالص متشكل از بلوط و فاقد تنوع گونه اي مي باشند . اين توده ها عموماً كهن سال و فاقد زادآوري بوده و در پيشينه خود زراعت در زير اشكوب جنگل را داشته اند .

در ارتفاعات فوقاني و شيب دار ، عموماً اين توده ها داراي دو يا سه اشكوب مي باشند كه بلوط در اشكوب فوقاني و گونه هايي همچون بنه ، كيكم ، گلابي ، زبان گنجشك و پلاخور در اشكوب دوم و گونه هايي نظير شير خشت ، بادام ، انواع ارجنك و ... در اشكوب سوم قرار مي گيرند .

*وضعیت ذخیره گاه ها تا قبل سال 1399*
1	کیار	فرخور	ارس	کیکم. محلب. زالزالک و..	400	1483
2	شهرکرد	وانان	ارژن	پلاخور. نسترن	74
3	بروجن	شمس آباد	ارس	بنه. زالزالک. ارژن	400
4	فارسان	چلیچه	ارژن	تنگرس. زالزالک	19
5	خانمیرزا	مسن	مورد		1
6	شهرکرد	ارجنک	ارژن		88
7	کوهرنگ	پهنوس	نارون	بلوط، محلب، کیکم، زبان گنجشک	75
8	کوهرنگ	نازی	سماق. گلابی وحشی	زالزالک. کیکم. بنه. زبان گنجشک	26
9	کیار	چهارطاق	ارس	ارژن. اسکوپاریا	400
وضعیت ذخیره گاه ها ی شناسایی و تشخیص در سال 1399
1	خانمیرزا	لیشان	بادام کوهی	بلوط دافنه	117	1520.15
2	خانمیرزا	کره بس	بادام کوهی (اسکوپاریا)	بادامک زالزالک	107
3	لردگان	تنگ زندان	بلوط ایرانی	گلابی وحشی ارژن بنه	227
4	لردگان	سندگان	بنه	بلوط ارژن پیچک	363
5	اردل	سنگویل	داغداغان	گلابی وحشی	3
6	کوهرنگ	نازی	گلابی وحشی	بلوط بنه	9.96
7	کوهرنگ	تنگ هونی	نارون	بلوط زالزالک زبان گنجشک	6
8	کوهرنگ	گراب	کیکم	بلوط زالزالک	243
9	کوهرنگ	کراسبید	ارس	بلوط بنه ارژن	441
10	لردگان	نارگیلی	بنه	بلوط	3.19
وضعیت ذخیره گاه ها ی شناسایی و تشخیص در سال 1400
1	لردگان	شیرمرد	ارس	شن، بادام، دافنه	180	12787.5
2	لردگان	گاوراه	بنه	بلوط، بادام	1300
3	لردگان	تنگ سما	بنه	بلوط، انار، بادام	2080
4	لردگان	شوارز	مورد	-	1.5
5	شهرکرد	ارجنا	ارژن	-	100
6	فارسان	چلیچه2	ارؤن	-	27
7	کوهرنگ	مازه رشته	بنه	بلوط	765
8	کوهرنگ	لبد	ارس	کیکم	230
9	کوهرنگ	رشته ها	ارس	بلوط، بنه، زرشک	540
10	کوهرنگ	دره رزگه	سماق	زرشک و بلوط	345
11	کوهرنگ	لبد2	ارس	نارون، کیکم، بلوط	385
12	کیار	فرخور2	ارس	بادام، زالزالک، دافنه	2400
13	بروجن	شمس آباد2	ارس	بنه، زالزالک، دافنه	470
14	اردل	دورک رحمان	بنه	بلوط،بادام	1625
15	اردل	دالگیر	بنه	بلوط، بادام، کلخنگ، انجیر	2154
16	خانمیرزا	کره بس2	بادام کوهی	ارژن، کیکم، شن	185

نهالستانها مساحت (هکتار)
1	لردگان	لردگان			17
2	شهرکرد	شهرکرد			39.6
مناطق محاوط بذرگیری
1	کیار	دوتو	بلوط	محلب. زبان گنجشک. ارژن. بنه	800
2	لردگان	قلعه مدرسه	بلوط	زالزالک. ارژن. راناس	150

پارک های جنگلی استان

پارکهای جنگلی (طبیعی) مساحت (هکتار)
1	اردل	گندمکار	بلوط		10
2	اردل	شیاسی	بلوط		11
3	لردگان	چهارطاق	بلوط		7
4	لردگان	پروز	چنار		6
5	کیار	دوپلان	بلوط		6.35
6	کیار	دوپلان	بلوط		12
پارکهای جنگلی (دست کاشت)
1	شهرکرد	تهلیجان	اقاقیا	زبان‌گنجشک. نارون. سرو	64.58
2	شهرکرد	سورشجان			37.34
3	شهرکرد	شاهین			11.88
4	شهرکرد	سولدره			438.56
5	اردل	اردل			80
6	بروجن	سیاهسرد			21.5
7	فارسان	فارسان			8.6
8	فارسان	پردنجان			1.1
9	فارسان	پردنجان			3.9

علل تخريب جنگل هاي استان

جنگل هاي حوزه رويشي زاگرس در زمره جنگل هاي تجاري با قابليت توليد چوب صنعتي محسوب نمي گردد و از اين رو ، نقش و اهميت آن ها با توليد چوب صنعتي سنجيده نمي شود . با اين همه ، چوب براي مصرف سوخت و ساير مصارف روستايي براي جنگل نشينان حائز اهميت است ، به ويژه در گذشته ، حتي بخشي از سوخت مورد نياز شهرهاي بزرگ حوزه از جنگل هاي آن چه به صورت هيزم و چه به شكل ذغال تأمين گرديده است . در وضعيت موجود نيز همچنان عمده سوخت مورد نياز جنگل نشينان از اين جنگل ها تأمين مي گردد .